Ercüment TUNÇALP

Öğrencilik yıllarımda ‘Tarımsal Pazarlama' kitabında okuduğum dağıtım kanalı adedi 6 idi. Bunun bizim ülkemizin gerçekleri ile ilgisinin olmadığını, yabancı kaynaklardan ders kitaplarımıza girdiğini sahaya inince anladım. Aynen ‘Taşıma Kapları'nda olduğu gibi...

O konuya da bir başka yazımda değineceğim.

İş hayatı ile birlikte; tarlaya, bahçeye, hale girmeye başlayınca karşılaştığım değişik dağıtım kanallarını listeledim ve zaman içinde gördüklerimi de ilave ettim. Sayı 33 olmasına rağmen, benim de rastlamadığım için eksik bıraktığım kanallar çıkabilir. Şimdi en kısa dağıtım kanalından başlayarak çoğaltalım...

1. Üretici- Tüketici

2. Üretici- Perakendeci- Tüketici

3. Üretici- Perakendeci- Pazarcı (standart dışı ürünlerin devri) - Tüketici

4. Üretici- Perakendeci- Tüketici Hali (ihtiyaç fazlası ürün)- Pazarcı- Tüketici

5. Üretici- Üretici Pazarı- Tüketici

6. Üretici- (İşletici firma / Perakendeci ortaklığı) - Tüketici

7. Üretici- Tüketici Hali- Perakendeci- Tüketici

8. Üretici- Tüketici Hali- (İşletici firma / Perakendeci ortaklığı)- Tüketici

9. Üretici- Tüketici Hali- İlçe Tüketici Hali- Perakendeci- Tüketici

10. Üretici- Toplayıcı- Perakendeci- Tüketici

11. Üretici- Toplayıcı- (İşletici firma / Perakendeci ortaklığı) - Tüketici

12. Üretici- Toplayıcı- Tüketici Hali- Perakendeci- Tüketici

13. Üretici- Toplayıcı- Üretici Hali- Perakendeci- Tüketici

14. Üretici- Toplayıcı- Üretici Hali- Tüketici Hali- Perakendeci- Tüketici

15. Üretici- Toplayıcı- Toptancı (tüccar) - Tüketici Hali- Perakendeci- Tüketici

16. Üretici- Toplayıcı- İhracatçı- Perakendeci (ihracat fazlası)- Tüketici

17. Üretici- Toptancı (tüccar)- Perakendeci- Tüketici

18. Üretici- Toptancı - (İşletici firma / Perakendeci ortaklığı)- Tüketici

19. Üretici- Toptancı- Tüketici Hali- Perakendeci- Tüketici

20. Üretici- Toptancı- Madrabaz- Perakendeci- Tüketici

21. Üretici- Toptancı- Tüketici Hali- Madrabaz- Perakendeci- Tüketici

22. Üretici- Toptancı- Üretici Hali- Tüketici Hali- Perakendeci- Tüketici

23. Üretici- İhracatçı- Perakendeci (ihracat fazlası)- Tüketici

24. Üretici- Üretici Hali- Perakendeci- Tüketici

25. Üretici- Üretici Hali- (İşletici firma / Perakendeci ortaklığı) - Tüketici

26. Üretici- Üretici Hali- Madrabaz- Perakendeci- Tüketici

27. Üretici- Üretici Hali- Tüketici Hali- Perakendeci- Tüketici

28. Üretici- Üretici Hali- İhracatçı- Perakendeci- Tüketici

29. Üretici- Kooperatif- Tüketici

30. Üretici- Kooperatif- Perakendeci- Tüketici

31. Üretici- Kooperatif- Toptancı- Perakendeci- Tüketici

32. Üretici- Paketleyici İşletme- Perakendeci- Tüketici

33. Üretici- Paketleyici İşletme- Tüketici Hali- Perakendeci- Tüketici

Bu dağıtım kanallarında ilk defa duyulan meslekler çıkabilir, hepsini açıklamaya çalışacağım.

• Üretici, dağıtım kanalının ana unsuru ve ilk durağıdır. Tüketici ile buluşması tarlada veya bahçede olur. Bu en kısa dağıtım kanalıdır. Örneğin Bursa'dan geçerken şeftali bahçesinin önünde, Karacabey'den geçerken kuru soğan tarlasının kenarında veya Kırkağaç'tan geçerken kavun tarlasının yanında gerçekleşen alışveriş şeklidir.
• Perakendeci, market, manav, pazarcı ve seyyar satıcıları kapsar.
• Pazarcı, perakendeci sayılmasına rağmen, bazı dağıtım kanallarında da perakendeciye müşteri olması sebebiyle, ayrıca belirtmek gerekmiştir.
• Üretici Pazarı, sadece üreticilerin satış yaptığı pazarlardır. Yani şehirlerin semt pazarlarında satış yapan pazarcı esnafının yerini burada çiftçi alır. Komşusunun ürününü de pazara getirenler olduğu için bir nevi perakendeci sayılabilirler. Bahçeden veya tarladan direk satmaktan farklı bir durumdur.
• Toplayıcı, üretim bölgesinde küçük miktarlardaki mahsulü toplayan kişidir. Çoğunlukla bölge insanıdır. Güven sağladığı için küçük üretici ile toplu alım yapan müşteri arasında köprü görevini üstlenir.
• Toptancı tüccardır. Hem görev alanı geniştir, hem de ürün çeşitliliği daha fazladır. Toplayıcı ile arasındaki en bariz fark sermaye gücüdür. Üreticiyle direk temas kurup alım garantisi vererek avans dağıttığı gibi toplayıcıyı kullanarak da aynı işlemi gerçekleştirebilir.
• İşletici firma, bazı perakendecilerin reyonlarını belli bir komisyon karşılığında tahsis ettiği uzman bir meyve sebze satıcısıdır. Bunun olumlu tarafı kaliteli ürün satmasıdır. Olumsuz tarafı ise maliyetli bir aracı olması ve pahalılık imajı yaratmasıdır.
• İhracatçı, meyve sebzeyi ayıklamadan, boylamadan, paketlemeden yurt dışına gönderemez. Bu işlemlerin ardından ihracat şartları dışında kalan ürünleri iç pazarda değerlendirmesi gerektiğinden dağıtım kanalına dahil olabiliyor.
• Üretici Hali, üretim merkezinde yer alan ve yakın çevresindeki üreticilere ait mahsulün toplandığı yerdir. Örnek olarak; Gazipaşa, Kumluca, Demre, Finike Hallerini sayabiliriz.
• Tüketici Hali, şehrin ‘Merkez Hali'dir. Ülkenin her yerinden gelen meyve sebzenin satıldığı işletmelerdir. Ankara, İstanbul, İzmir Halleri gibi...
• İlçe Tüketici Hali, Merkez Hal dışındaki ilçelerde bulunan daha küçük alanda hizmet veren hallerdir. Örnek olarak, İçerenköy'deki Kadıköy Halini gösterebiliriz. Bir ürün Merkez Halde bol iken, İlçe Halinde azalabilir ve transferi sağlanabilir. Az kullanılan bir kanal olduğunu söyleyebiliriz.
• Kooperatif faaliyetleri son senelerde gözle görülür şekilde artmaktadır. Tarım Kredi Kooperatifleri hem ortaklarının ürünlerini perakendecilere ulaştırmakta, hem de kendi mağazalarında direk tüketici ile buluşturmak üzere satış ağını genişletmektedirler. Yani hem tedarikçi hem de perakendeci rolü üstleniyorlar.
• Paketleyici İşletme, ürünü yıkayan ve temizleyen, boylayan, bazı ürünleri mumlayan, kutulayan bir işletmedir.
• Madrabaz, TDK Sözlüğünde iki anlamı olan bir kelimedir. Birinci anlamı; "Hayvan, balık, sebze, meyve vb. yiyecekleri yerinden getirerek toptan satan kimse"dir. İkinci anlamı," hile yapan kimse" dir. Biz birinci anlamı ile anıyoruz ve bir ilave yapıyoruz. Bu meslek erbabı ürünün en kaliteli kısmını seçerek, fiyat farkı da ödeyerek alır ve üst gelir grubuna satacak perakendeciye iyi kârla devreder. Haliyle ürün miktarı sınırlıdır. Yani az ve zor bulunan kısmı ile ilgilidir. Diğer aracılardan ayıran özelliği de budur.
• 5957 sayılı yasaya göre yaş meyve sebzeyi kayıt altına almak üzere, tüm yaş sebze ve meyvenin halden geçirilme zorunluğu getirilmiş olsa da, 07.07.2012 tarih ve 28346 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan yönetmeliğin 36. Maddesine göre; sınai üretimde kullanılmak üzere sanayicilerce satın alınan mallar, ihracatçılarca alınan mallar, ithalatçılarca ithal edilen mallar, hal dışında üretici örgütlerince satılan mallar, organik sertifikalı ürünler, iyi tarım uygulamaları kapsamında sertifikalandırılan ürünler, toptancı hali dışında toptan alınıp satılabilmektedir. Sadece, toptancı haline bildirimde bulunmak kaydıyla...

Üreticiden yapılan toptan alımlar, fatura veya müstahsil makbuzuyla yine toptancı haline bildirimde bulunmak kaydıyla toptancı hali dışında yapılabiliyor.

Yani vergisi, stopajı veya hal rüsumu ödenen sürecin aksamadan yürümesi yanında, dağıtım kanallarının tamamı aktif tutulabilir. Sadece bazı kanalların üreticiden tüketiciye gelene kadar ki maliyet tutarı artar. Zaten yıllardır ‘tarlada 1 lira olan ürünün tezgâhta nasıl 5 lira olduğuna' şaşırmıyor muyuz?

ercumenttuncalp@yahoo.com